مهارتهای زندگی

مهارتهای زندگی چیست ؟

بسیاری از افراد در رویارویی با مسایل زندگی فاقد توانایی لازم هستند و همین امر آنان رادر مواجهه با مشکلات و مسایل روزمره زندگی ناتوان و آسیب پذیر ساخته است و بسیاری از این مشکلات و اختلالات ریشه های روانی – اجتماعی دارند .

انسان ها برای مقابله سازگارانه با موقعیت های تنش زا و کشمکش های زندگی ، نیاز به آموختن برخی از مهارتها را دارند ، یکی از موثرترین برنامه هایی که به افراد کمک می کند تا زندگی بهتر و سالم تری داشته باشند ، برنامه ی آموزش مهارتهای زندگی است .

آموزش مهارتهای زندگی در ایران از سال 1377 شروع شده است .هدف از آموزش این مهارتها ، کمک به افراد در جهت شناخت هر چه بهتر خود ، کنترل هیجانات و استرس ها و حل کردن هر چه بهتر مسایل و مشکلات است .

در سایه تامین چنین اهدافی ، توانایی های روانی – اجتماعی افراد افزایش پیدا می کند.و باعث می شود که آنان مسئولیت های مربوط به نقش های اجتماعی خود را پذیرفته و بدون صدمه زدن به خود و دیگران با چالش ها ومشکلات زندگی روبرو شوند ، انتخاب ها و رفتارهای سالمی در سراسر زندگی داشته باشند .

ده مهارت اصلی و پایه که به توصیه سازمان جهانی بهداشت مورد آموزش قرار می گیرد عبارت است از :

مهارت خود آگاهی و مهارت همدلی ، مهارت برقراری رابطه موثر و مهارت روابط بین فردی سازگارانه ، مهارت تصمیم گیری و مهارت حل مساله ، مهارت تفکر انتقادی و مهارت تفکر خلاق ، مهارت مقابه با هیجان و مهارت مقابله با استرس

مهارت اول: خود آگاهی

ارزنده ترین خرد ورزی ، خود آگاهی است.   حضرت امام رضا ( ع ) تحف العقول

آیا تا به حال از خود پرسیده اید که من کیستم ؟ به نظر دیگران ، من چگونه فردی هستم ؟

لازمه پاسخ دادن به این سوالات داشتن خود آگاهی است . خود آگاهی به این معناست که چگونه به خود نگاه کرده و براساس این نگاه چه احساسی پیدا می کنیم .نوع خود آگاهی پیش بینی کننده احساس رضایت و یا نارضایتی ما از خودمان و زندگی است.

ویژگی های جسمانی و بدنی ، توانایی ها و مهارتها ، ویژگی های منفی و نقاط ضعف ، افکار ، احساسات ، باورها ، ارزشها واهداف هر شخص از جمله اجزای خود آگاهی هستند که باید مورد بررسی و شناسایی قرار گیرند.

خود آگاهی شامل 5 جزء است :

1- شناخت ویژگیها و صفات خودمان و یا بعبارتی خودپنداره

2- شناخت توانائیها ، استعدادها و پیشرفت هایمان

3- تصویر واقع بینانه از خودمان

4- شناخت افکار، باورها و ارزش هایمان

5- احساس رضایتمندی و نارضایتمندی از خودم و زندگی خودم

همانگونه که گفته شد یکی از اجزای خودآگاهی عزت نفس است . عزت نفس و احساس ارزشمندی از جمله مواردی است که کاملا" مرتبط با خودآگاهی است . عزت نفس قوی مانع از بروز بسیاری از مشکلات و اختلالات رفتاری در افراد می شود .

مهارت دوم : همدلی

سه خصلت دوستی را جلب می کند:

انصاف ، همراهی  و همدلی در هنگام سختی و ناملایمات ، پاکی دل و

خیرخواهی نسبت به دیگران.

از حضرت امام جواد ( ع ) ، مسند الامام الجواد ، ص 248

همدلی از همزبانی خوشتر است.

" همدلی "  یعنی این که فرد بتواند زندگی را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند تا بتواند انسان های دیگر را حتی وقتی با او نیز بسیار متفاوت هستند ، بپذیرد و به آنها احترام گذارد . بسیاری از رفتارهای خشن در سطح جامعه ناشی از عدم همدلی می باشد.

برای بیان همدلی توجه به اصول زیر ضروری می باشد

1- به صحبت های دیگران خوب گوش کنید.

2- به احساسات و هیجانهای فرد مقابل توجه کنید.

3- سعی کنید خود را به جای فرد مقابل بگذارید و از دیدگاه او به موضوع نگاه کنید.

4- از تکنیک انعکاس احساس استفاده کنید.

5- سعی کنید با احساس و عاطفه طرف مفابل تان هماهنگ شوید.

6- خلاصه ای از احساسات و هیجانات طرف مقابل را به او گوشزد کنید.

روانشناسان عقیده دارند بالاترین سطح همدلی در کودکان در سنین مدرسه شکل می گیرد . در این سنین کودک می تواند ناراحتی و اضطراب دیگران رادرک کند و دلش به حال آنها بسوزد و احساس ترحم کند .توجه به احساسات و عواطف دیگران و نگاه کردن به مسایل از زاویه فکری و احساسی آنان ، سبب تحکیم و تقویت توانایی همدلی در افراد می شود

مهارت سوم : مهارت برقراری رابطه ی موثر:

اساس عقل پس از ایمان به خدا دوستی با مردم است . حضرت رسول اکرم ( ص )

این مهارت به فرد کمک می کند تا بتواند نظرات ، عقاید، خواسته ها ، نیازها، وهیجانهای خودراابرازو به هنگام نیاز، ازدیگران درخواست کمک وراهنمایی نماید. مهارتهای تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران در مواقع ضروری ، از عوامل مهم یک رابطه ی سالم است.

روانشناسان شیوه های ارتباطی انسان ها را به سه سبک طبقه بندی می کنند : سبک ارتباطی منفعالانه ، سبک ارتباطی جرات مندانه و سبک ارتباطی پرخاشگرانه.

هدف اصلی افراد راضی نگه داشتن دیگران به هرقیمت ممکن است. این افراد برای جلب رضایت و تائید دیگران به هرکاری تن می دهند و خود را به رنج می اندازند . هدف اصلی در ارتباط پرخاشگرانه ، برنده شدن بدون رعایت حقوق دیگران است و هدف اصلی شیوه ی ارتباطی جرات مندانه رعایت عدالت ، ترویج احترام متقابل و جلوگیری از بهره کشی و سوء استفاده از خود و دیگران است.

مهارت نه گفتن :

همه ما بارها در موقعیت هایی قرارگرفته ایم که گفتن کلمه نه برای مان دشوار است . ناتوانی در نپذیرفتن در خواستهای غیر منطقی دیگران می تواند در موقعیت های مختلف مشکلاتی برای ما ایجاد کند . تحقیقات روان شناسان نشان می دهد بسیاری از افراد که دچار مشکلات مختلف مانند مصرف مواد مخدر یا فرار از خانه می شوند در نه گفتن مشکل دارند .

مهارت چهارم : مهارت روابط بین فردی :

یکی از نشانه های سلامت روانی، وجودروابط سالم بین فردی است. روابط گرم و صمیمی با انسان های دیگر منبع اعتماد، راحتی و آسایش هر کدام ازماست. حمایت اجتماعی درواقع پیوندهای میان افراداست که باعث ایجادامنیت،آرامش،اهمیت و احترام درافراد می شود. برای بهره گیری ازاین شبکه ی ارتباطی باید برخی از مهارتها را آموخت. مهارتهایی که به ایجاد روابط بهترمابادیگران کمک می کند برسه دسته اند:

1- مهارتهای اصلی ارتباط بادیگران ( کلامی – غیرکلامی )

2- مهارتهای سازگاری بادیگران

3- مهارت های سازگاری بادیگران

مهارت پنجم: مهارت تصمیم گیری :

زندگی دردرون خود مسایل و مشکلاتی به همراه دارد که مستلزم وجودرقابت و کشمکش است. هریک از ماطی روز با مشکلاتی متعددی مواجه می شویم که نیاز به تصمیم گیری مناسب دارد. برای رسیدن به اهداف خود باید بهترین تصمیمات را بگیریم . درواقع همگی ما تجاربی از تصمیم گیری غلط داریم که به پیامدهای ناخوشایندی منتهی شده است.

برخی از تصمیمات غلط درباره موضوعات کم اهمیت هستند که پیامد آن چندان جدی نبوده یا زیاد طول نمی کشد ولی تصمیمات مهمی در زندگی وجود دارند که اگر غلط انجام شوند پیامد بد آن تا آخر عمر باقی خواهد بود . به همین جهت باید سعی کنیم از تصمیم گیری های تکانه ای و احساسی ، اجتناب ورزیم و حتی المکان پیرو تصمیم گیرهای منطقی باشیم .

در یک تصمیم گیری منطقی مراحل زیر وجود دارد :

1- مواجه شدن با تصمیم

2- خلق انتخاب ها و جمع آوری اطلاعات

3- ارزیابی پیامدهای پیش بینی شده

4-متعهد کردن خود به یک تصمیم

5- طرح ریزی برای چگونگی اجرای تصمیم

6- اجرای تصمیم

7- ارزیابی پیامدهای واقعی اجرای تصمیم

عوامل شخصی موثر در تصمیم گیری :

عوامل فردی زیادی وجود دارند که بر تصمیم گیری های ما تاثیر می گذارند , مهمترین این عوامل عبارتند از :

- اعتماد به نفس , استقلال فکری و انعطاف پذیری.

- عدم ترس از خطرات .

- درک درست موقعیت و مشکل

- دانش و اطلاعات درباره مشکل یا موقعیت

- آمادگی برای مشورت بادیگران

- آمادگی برای پذیرش مسئولیت تصمیم های اتخاذ شده.

مهارت ششم : مهارت حل مساله:

همه انسانها درزندگی فردی واجتماعی خودبا مسایل و مشکلات متعددی مواجه می شوند . درواقع زندگی چیزی جز روند پیاپی مواجه شدن با مسایل و مشکلات و تلاش برای حل و فصل آن ها نیست.

وجود مشکل درزندگی ما امری عادی است و ما خواه ناخواه با مشکلات متعددی درزندگی خود روبرو می شویم . بنابراین به جای این که منفعلانه عمل کرده و آرزو کنیم ای کاش هیچ مشکلی در زندگی ما پیش نیاید ، بهتر است یادبگیریم که چطور مشکلات خودرا حل کنیم . اگر از توانایی لازم برای حل موفقیت آمیز مسایل برخوردار باشیم اعتماد به نفس بالاتر و احساس ارزشمندی بیشتری پیدا می کنیم ، ولی اگر فاقد مهارتهای لازم برای حل مشکل باشیم یا از روش های نامناسب و معیوب برای حل مسایل خود استفاده نماییم در سازگاری با محیط دچار مشکل شده و بهداشت روانی ما تهدید خواهد شد.

حل مسله مستلزم چند فعالیت است: ابتدا باید مشکل را به دقت تعریف کنید ، سپس راه حل های متفاوت حل مشکل را مطرح کرده مورد بررسی قرار دهید و در نهایت مناسب ترین و موثرترین راه حل را انتخاب و اجراکنید.

مهارت هفتم : مهارت تفکر خلاق

بندگی خدا به زیادی عبادت نیست بلکه به بسیاری تفکردرامرآفرینش است. حضرت امام رضا(ع)

یکی دیگرازمهارتهای تفکر،تفکرخلاق است .منظورازتفکرخلاق ، توانایی تولیدوخلق افکار، فرآیندها،تجارب واهداف است. به عبارت دیگر مهارت خلاقیت ، توانایی تصوروتولید چیزی جدید می باشد.تفکرخلاق باعث می شود فردبرای مشکلات زندگی خودراه حل های متعدد ومتنوع به دست آورد ومانع از تحجر ذهن ویا دیدگاه تونلی می شود.

نکته مهم واساسی آن است که هرفردی می تواند خلاق باشد. همچنین برخلاف تصوررایج ، همه ی انسانهادارای خلاقیت هستند، نمونه ی آن کودکان می باشند که خلاقیت بسیاربالایی ازخود نشان می دهندولی ازآن جایی که این استعداد فرصت پرورش نمی یابد معمولا" رشد زیادی نمی کند. به همین دلیل ضروری است درمدارس شرایطی ایجادشودتااین توانایی واستعدادرشدوپرورش بیشتری بیابد

مهارت هشتم : مهارت مقابله با هیجان:

نیرومندترین شما کسی است که به هنگام غضب برخود تسلط داشته باشد.پیامبراکرم(ص)

این توانایی فردراقادر می سازد تا هیجانها رادرخودودیگران تشخیص داده، نحوه ی تاثیرهیجان بررفتاررابداندوبتواندواکنش مناسبی به هیجانهای مختلف نشان دهد.

چهارنوع هیجان اصلی داریم.ترس،غم،شادی وخشم.احساسات دیگرترکیبی ازاین چهارنوع هستند. احساسات مااززمان تولدشکل می گیرند ونقش مهمی درزندگی مان ابفا می کنند. تجارب وارتباطات اجتماعی مابرگرفته ازاحساسات وهیجانات ماست. اگرباحالات هیجانی مثل غم،خشم یا اضطراب درست برخورد نشود این هیجانات تاثیرمنفی برسلامت جسمی وروانی داشته وپیامدهای منفی ایجاد می کنند.

مهارت نهم: مهارت مقابله با استرس:

استرس می تواند یک فردرابشکند ، فرددیگری را به مبارزه وادارد، به فردی دیگر درس جدیدی بدهد.هرتغییری درزندگی یک استرس است.این تغییرات سازگاری جدیدی را می طلبند .بنابراین هرتغییری که نظم زندگی معمول رابرهم می زند ومارامجبوربه سازگاری با شرایط جدید می کند، استرس ایجاد می کند.خواه استرس کوچکی مثل شلوغی صف اتوبوس باشدخواه استرس بزرگی مثل طلاق.

استرس چه شدید ویا چه ضعیف،مسلما" واکنش عاطفی متنوعی رادرفردبرمی انگیزد وباعث احساساتی همچون اضطراب،خشم،ترس و... می شود.

استرس ها هم فردوهم محیط راتحت تاثیرقرارمی دهند جالب است بدانید استرس تنها شامل موضوعات منفی نمی شود ، بلکه وقایع مثبت هم ممکن است استرس زاباشد. مثل ازدواج،بچه دارشدن، کارجدیدو...

باآموزش برخی مهارتهای مقابله ای می توان فشارهای روانی موجود راکنترل کرده و ازایجاد برخی فشارها جلوگیری نماییم.

سه عامل مهم درمقابله با استرس وجوددارد:

1- ویژگی های محرک تنش زا ومیزان کنترل مابریک رویداد

2- ویژگی های شخصی مثل توانمندی واعتماد به نفس بالا

3- راهبردهای مقابله ای شامل راهبردهای شناختی وراهبردهای رفتاری

مهارت دهم : مهارت تفكر نقادانه
تفكر نقادانه نوعي ديگر از تفكراست.
كسب اين مهارت به ما مي آموزد تا هرچيزي را به سادگي و دربست قبول يا رد كنيم، ابتدا در مورد آن موضوع سؤال و استدلال كنيم، سپس بپذيريم يا رد كنيم.
كساني كه از تفكر نقادانه برخوردارند ، فريب ديگران را نمي خورند و به راحتي جذب گروهها و افراد و مواد مخدر نمي شوند، چرا كه همواره با سوال كردن به عاقبت كار مي انديشند و از همنوایی دوری می کنند. اینها کسانی هستند که این ضرب المثل را نمی پذیرند که:« خواهی نشوی رسوا ، همرنگ جماعت شو».

بسم الله الرحمن الرحیم

من متولّد  5  /  5  /  1395  هستم .